Pracujemy codziennie. E-wizyta nawet 15 minut
Ekonsultacja z
Kolejna e-wizyta -20% taniej!
Po opłaceniu otrzymasz kod rabatowy na e-mail
Zapalenie zatok to choroba błony śluzowej zatok, która może być wywoływana przez bakterie, wirusy lub grzyby. Za jej rozwój mogą odpowiadać również niektóre choroby, do których zalicza się np. próchnicę. Podstawą do zdiagnozowania zapalenia zatok u pacjenta jest szczegółowy wywiad medyczny oraz badania podmiotowe i przedmiotowe.
Z zapaleniem zatok u pacjentów wiąże się m.in. uczucie ucisku w głowie, który jest odczuwalny zwłaszcza podczas schylania się. Inne możliwe objawy zatok to niedrożność nosa oraz katar lub spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, problemy z węchem i pojawiające się uczucie rozpierania twarzy. Objawów zapalenia zatok jest znacznie więcej, podobnie jak przyczyn pojawienia się stanu zapalnego. Za problem z zatokami odpowiadają np. różne stany i zaburzenia mechanizmów zachodzących w obrębie nosa. Jak bolą zatoki i jak rozpoznać zapalenie zatok u pacjenta? Jakie są metody zapobiegania zapaleniu zatok i w jaki sposób leczyć dolegliwości towarzyszące zapaleniu zatok? Więcej o tym, jak wygląda zapalenie zatok, dowiesz się z naszego artykułu!
Zanim odpowiemy na pytanie, co to jest zapalenie zatok, przyjrzyjmy się bliżej budowie i pełnionym przez zatoki funkcjom. Zatoki to powietrzne jamy, które znajdują się wewnątrz czaszki. U człowieka występują cztery pary zatok. Są to zatoki:
szczękowe,
czołowe,
sitowe,
klinowe.
Zatoki szczękowe znajdują się nad szczęką, zatoki czołowe są nad brwiami, natomiast zatoki sitowe znajdują się między oczodołami. Najgłębiej znajdują się natomiast zatoki klinowe. Poszczególne zatoki są połączone z jamą nosową. Najważniejszą funkcją zatok jest nawilżanie i ogrzewanie wdychanego przez człowieka powietrza, poza tym zatoki mają za zadanie zapewnić odpowiednie ciśnienie podczas oddychania. Ważną funkcją zatok jest także zapewnienie ochrony mechanicznej i termicznej ważnym strukturom mózgu. Zatoki są również ważnym elementem ochrony immunologicznej zapewniającym organizmowi ochronę przed wnikaniem bakterii, wirusów i drobnoustrojów do organizmu.
Zatoki człowieka są narażone na rozwój wielu procesów patologicznych. Przez bezpośrednie połączenie zatok z jamą nosową często może dochodzić do rozwoju stanu zapalnego, który może być powodowany przez bakterie, wirusy lub grzyby. Najogólniej zapalenie zatok można zdefiniować właśnie jako stan zapalny, który dotyczy ich błony śluzowej. Kiedy pojawia się stan zapalny zatok, dochodzi bowiem do obrzęku błony śluzowej, która je wyściela, czego efektem jest gromadzenie się wydzieliny. W wyniku zapalenia zatok u pacjenta pojawiają się nieprzyjemne objawy, stąd też konieczne są pilne konsultacje lekarskie. Na e-konsultację można umówić za pośrednictwem serwisu tendoktor.pl, gdzie lekarz – po dokładnym zapoznaniu się ze wskazanymi przez pacjenta objawami – może skierować chorego na badania bądź przepisać mu niezbędne leki. Nie zwlekaj z konsultacją online, ponieważ nieleczone zatoki mogą przyczynić się do pojawienia się poważnych powikłań.
Zapalenie zatok zalicza się do chorób górnych dróg oddechowych. Ze względu na przebieg choroby wyróżnia się kilka podstawowych form zapalenia zatok, a te mogą znacząco się różnić. Wyróżnia się m.in. zapalenie zatok:
ostre, które może towarzyszyć pacjentowi przez okres do ok. 4 tygodni,
podostre, przy którym objawy mogą utrzymywać się od 4 do 12 tygodni,
przewlekłe, jeśli stan zapalny towarzyszy pacjentowi przez ponad 12 tygodni,
nawracające, kiedy w ciągu roku u pacjenta występują więcej niż 4 zapalenia zatok.
Zależnie od lokalizacji stanu zapalnego zatok wyróżnia się zapalenie zatok szczękowych, czołowych, sitowych oraz klinowych. Ból zatok o różnej częstotliwości i stopniu nasilenia może pojawiać się u pacjenta w czterech wspomnianych wyżej obszarach. Zapalenie zatok przynosowych może objawiać się w różny sposób, zależnie od rodzaju zatok, których dotyczy oraz przyczyny dolegliwości i stanu ogólnego pacjenta, a także wielu innych czynników dodatkowych. Problem ten szczególnie nasila się w okresie jesienno-zimowym, stanowiąc wówczas jeden z głównych powodów wizyt u lekarza.
Podobnie, jak przy innych infekcjach górnych dróg oddechowych, również zapalenie zatok może mieć wiele przyczyn. Za rozwój choroby odpowiadają w szczególności:
wirusy – do których zalicza się przede wszystkim adenowirusy, wirusy grypy, a także rynowirusy oraz koronawirusy,
bakterie – do infekcji dochodzi przede wszystkim przy udziale Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae oraz Moraxella catarrhalis,
grzyby – najczęściej odpowiadają za nie grzyby Candida.
Do innych przyczyn zapalenia zatok zalicza się alergie, poza tym do rozwoju choroby może się przyczynić podrażniający błonę śluzową dym papierosowy. Stan zapalny może być również wywołany przez infekcje zębów oraz skrzywienie przegrody nosowej. Z zapaleniem zatok do czynienia mogą mieć też osoby, u których występują polipy nosa, a także pacjenci z guzkami jamy nosowej, lub z przerostem migdałka gardłowego oraz z zaburzeniami odporności. Do pojawiania się problemów z zatokami mogą się przyczyniać również inne czynniki, w tym zanieczyszczone powietrze, a także pozostałe czynniki drażniące, z którymi pacjent ma do czynienia na co dzień w miejscu wykonywania pracy. Obecność ciał obcych wewnątrz nosa lub zatok oraz przebyte urazy i obrzęki błony śluzowej to kolejne możliwe przyczyny zapalenia zatok. Z tym stanem związana może być również mukowiscydoza, czyli choroba ogólnoustrojowa negatywnie wpływająca na układ oddechowy.
Trzeba pamiętać, że zapalenie zatok często ma różne objawy. Chore zatoki przynosowe objawy mogą dawać w postaci zatkanego nosa czy ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła, poza tym z zapaleniem zatok wiąże się również często nieprzyjemny ból zatok oraz ból gardła. Wśród pacjentów, u których zostanie zdiagnozowane zapalenie zatok czołowych, objawy mogą się pojawić również w postaci zielonego lub żółtego kataru, chociaż nie u wszystkich pacjentów pojawia się przy zapaleniu zatok. Inne możliwe objawy to utrzymujące się przez dłuższy czas gorsze samopoczucie oraz ból głowy, który nasila się zwłaszcza przy pochylaniu się oraz przy zmianach ciśnienia i ucisku na okolice zatok.
Pacjenci z zapaleniem zatok mogą uskarżać się również na ból ucha, poza tym może wystąpić u nich gorączka do ok. 38 stopni Celsjusza. Do rzadziej pojawiających się objawów można zaliczyć kaszel związany ze spływaniem nagromadzonej w zatokach wydzieliny, a także zaburzenia smaku i węchu oraz chrypkę. Do tego może dojść nieświeży zapach z ust oraz obrzęk twarzy w okolicach oczu. Mogą pojawiać się też obrzęki policzków, okolic nosa i czoła. Gdy pacjent ma chore zatoki szczękowe, ból zębów również się zdarza.
Główną przyczyną bólu zatokowego jest gromadzenie się w zatokach nadmiernych ilości wydzieliny, która nie może swobodnie wydostać się poza organizm pacjenta. Ból zatokowy często nasila się podczas pochylania, zmian ciśnienia oraz przy wstawaniu z łóżka. Przy problemach z zatokami ból może nasilać się również w pozycji leżącej, a także przy unoszeniu głowy oraz po szybkich zmianach temperatury. Ból zatok może być odczuwany przez pacjenta jako wyjątkowo dokuczliwy i nieprzyjemny. Jak bolą zatoki? Powodowany przez chore zatoki ból często ma charakter pulsujący lub przeszywający, poza tym część pacjentów może odczuwać ból tętniący albo rozpierający.
Towarzyszący chorym zatokom ból może być odczuwany np. jako ból oka, poza tym wielu pacjentów może odczuwać go jako ból nosa, zębów lub szczęki. Ból w okolicy czoła i oczodołu może świadczyć o zapaleniu zatoki czołowej, z kolei ból skroni i z tyłu głowy, który nierzadko promieniuje do ucha, może wskazywać na zapalenie zatoki klinowej. O zapaleniu zatoki sitowej i szczękowej może świadczyć ból odczuwalny za okiem. W celu jak najszybszego wyeliminowania dokuczliwego bólu, który towarzyszy zapaleniu zatok, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który przepisze pacjentowi odpowiednie leki.
Przed rozpoczęciem leczenia należy prawidłowo zdiagnozować zapalenie zatok u pacjenta. Jak rozpoznać zapalenie zatok? Diagnozę stawia lekarz po rzetelnie przeprowadzonym wywiadzie medycznym, a także na podstawie przeprowadzonego badania laryngologicznego. Lekarz przeprowadza badanie również palpacyjnie. Następnie wykonuje się rynoskopię przednią, dzięki której można obejrzeć błonę śluzową przez wziernik. Niekiedy konieczne mogą okazać się dodatkowe badania. Konieczne może okazać się także wykonanie badania krwi w celu wykrycia podwyższonego OB/CRP (jeśli lekarz podejrzewa u pacjenta bakteryjne zapalenie zatok).
Cennych informacji na temat zapalenia zatok mogą dostarczyć lekarzowi także wykonane badania obrazowe. Do takich badań należy przede wszystkim badanie RTG, a także tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Dzięki tego typu badaniom można zaobserwować zmiany w postaci płynu w zatoce, poza tym mogą one pomóc w wykryciu polipów błony śluzowej oraz różnych powikłań zapalenia zatok. Jeśli lekarz podejrzewa u pacjenta przewlekłe zapalenie zatok, może skierować go na endoskopię nosa. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się też wykonanie testów alergicznych, których zadaniem będzie znalezienie czynnika odpowiedzialnego za zapalenia zatoki.
Zapalenie zatok pojawia się także u dzieci. Choroba może dotykać zarówno niemowlaki, jak i małe dzieci oraz nastolatków. W przypadku tej grupy wiekowej problemy z zatokami są jednymi z najczęściej diagnozowanych schorzeń, biorąc pod uwagę choroby górnych dróg oddechowych. Objawy towarzyszące zapaleniu zatok u dziecka są podobne do objawów występujących u osób dorosłych. Zalicza się do nich przede wszystkim:
ból głowy,
zatkany nos,
katar,
gorączkę,
ogólne osłabienie organizmu.
Do innych objawów towarzyszących zapaleniu zatok u dzieci zalicza się zaburzenia smaku i węchu, a także ból i drapanie w gardle, brak łaknienia i uczucie rozbicia. W niektórych przypadkach mogą występować także bóle mięśni i stawów oraz dreszcze. W przypadku najmłodszych pacjentów podobnie jak u dorosłych, zapalenie zatok ma przede wszystkim podłoże wirusowe. Rzadziej ma podłoże bakteryjne lub alergiczne. W wyniku rozwoju stanu zapalnego zatok u dzieci pojawia się obrzęk błon śluzowych, poza tym dochodzi do zaburzenia ich drożności, z czym wiąże się gromadzenie się w zatokach znacznej ilości wydzieliny, która nie może wydostać się na zewnątrz. Po zaobserwowaniu u dziecka objawów wskazujących na problemy z zatokami należy jak najszybciej udać się na wizytę do lekarza, który po przeprowadzonym wywiadzie i badaniu wskaże odpowiednie metody leczenia.
U pacjentów ze zdiagnozowanym zapaleniem zatok mogą wystąpić powikłania, jednak pojawiają się one bardzo rzadko. Nieleczone zapalenie zatok może dawać powikłania w postaci zapalenia tkanek oczodołu oraz ropnia oczodołu. W niektórych przypadkach następstwem nieleczonego zapalenia zatok przynosowych może być wewnątrzczaszkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zakrzepica zatoki jamistej oraz ropień mózgu. Może dojść również do zapalenia kości, poza tym mogą pojawić się inne powikłania w postaci zapalenia szpiku kostnego ścian zatoki. U niektórych pacjentów mogą rozwinąć się też torbiele, poza tym może dojść do rozrostu kości.
W celu ograniczenia ryzyka rozwoju powikłań u pacjenta ważne jest wdrożenie leczenia dostosowanego do występujących u niego objawów. U wielu osób stan zapalny zatok może mieć charakter nawracający – zapobieganie nawrotom polega m.in. na ograniczaniu do minimum kontaktów z substancjami drażniącymi zatoki.
Z zapaleniem zatok człowiek może zmagać się praktycznie o każdej porze roku, jednak w szczególności choroba jest widoczna w okresie jesienno-zimowym. Zapobieganie zapaleniu zatok polega przede wszystkim na ograniczeniu czynników sprzyjających rozwojowi infekcji. Aby nie dopuścić do zapalenia zatok, warto podejmować działania mające na celu unikanie kontaktów z osobami z zakażeniem górnych dróg oddechowych. Aby nie rozwinęło się zapalenie zatok, dobrze też unikać ekspozycji na pyły i dym papierosowy (czynne i bierne palenie), poza tym nie powinno się przebywać w miejscach o znacznym zanieczyszczeniu powietrza.
Należy pamiętać także o leczeniu alergii oraz kataru, a także o zapewnieniu pełnej drożności nosa dzięki utrzymaniu odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniach, w których pacjent przebywa. Dotyczy to zwłaszcza sezonu grzewczego. Warto również utrzymać w czystości filtry w klimatyzatorach i oczyszczaczach powietrza. Rozwiązaniem zapobiegającym zapaleniom zatok jest też bieżące leczenie próchnicy zębów i dbanie o higienę jamy ustnej.
Na chore zatoki warto wypróbować domowe sposoby. Jednym z nich jest płukanie zatok roztworem soli fizjologicznej o stężeniu 0,9%. Gotowe zestawy do płukania są dostępne w każdej aptece bez recepty. Działania te pozwalają na oczyszczanie zatok z zalegającej wydzieliny, bakterii, wirusów oraz martwych tkanek, przynosząc pacjentowi ulgę. Zabieg nie powinien być wykonywany za często, ponieważ za częste płukanie nosa i zatok może wiązać się również z usunięciem bakterii mających pozytywny wpływ na zdrowie. Nie tylko przepłukanie zatok może poprawić stan zdrowia pacjenta. Na chore zatoki mogą pomóc też leki ziołowe oraz okłady, które mogą okazać się pomocne w łagodzeniu bólu oraz w udrażnianiu nosa. Do nawilżania błony śluzowej nosa i zatok doskonale nada się również nawilżacz powietrza, który pozwoli utrzymać odpowiedni poziom wilgotności powietrza w pomieszczeniu. Powinien być przez cały czas utrzymywany w czystości.
Jeśli u pacjenta pojawi się ból zatok, koniecznie powinien udać się do lekarza, ponieważ nieleczone zatoki mogą skutkować przejściem w przewlekłe zapalenie zatok. Zależnie od miejsca bólu (np. ból zatok czołowych) oraz objawów towarzyszących chorobie pacjent powinien przyjmować leki bez recepty lub na receptę. Dodatkowo od postawionej przez lekarza diagnozy konieczne może okazać się przyjmowanie leków przeciwobrzękowych, mukolitycznych, przeciwhistaminowych lub antybiotyków. W przypadku grzybiczego leczenia zatok przynosowych konieczne może okazać się przyjmowanie leków przeciwgrzybiczych. Rozpoczęcie leczenia farmakologicznego wymaga konsultacji z lekarzem (laryngologiem), który wykona odpowiednie badania i przepisze pacjentowi odpowiedni lek.
W przypadku dolegliwości towarzyszących zapaleniu zatok skonsultować można się również z lekarzem online, co sprawdza się, gdy terminy do specjalistów przyjmujących stacjonarnie są odległe. E-konsultacje z możliwością otrzymania e-skierowania bądź e-recepty na potrzebne leki można otrzymać bez wychodzenia z domu za pośrednictwem portalu tendoktor.pl. By skorzystać z e-konsultacji na tej stronie, nie trzeba wcześniej rezerwować wizyty, więc wypełnij formularz już teraz!
Bibliografia:
Koźmińska-Badr E., Fitoterapia w praktyce lekarza rodzinnego: ostre zapalenie zatok przynosowych, „Postępy Fitoterapii” 2021 t. 22 [dostęp w internecie 07.2023].
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zapalenie_zatok_przynosowych [dostęp w internecie 07.2023].
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zatoki_przynosowe [dostęp w internecie 07.2023].
Manasterski J., Czajczyńska M., Leczenie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych, „Hygeia Public Health” 2021 t. 56 nr 1 [dostęp w internecie 07.2023].
Krawiec M., Pediatria II, PZWL 2019.