Pracujemy codziennie. E-wizyta nawet 15 minut
Ekonsultacja z
Kolejna e-wizyta -20% taniej!
Po opłaceniu otrzymasz kod rabatowy na e-mail
Alergia to pojęcie pochodzące od greckich słów „allos”, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza – inny oraz „ergos”, które oznacza – działanie. Alergię definiuje się jako patologiczną odpowiedź układu immunologicznego człowieka na kontakt z alergenem, który dla osób zdrowych jest najczęściej nieszkodliwy. Objawy alergii są zależne m.in. od rodzaju alergenu.
Przez wielu alergia uznawana jest za plagę XXI wieku, do której rozwoju może przyczynić się wiele czynników – zarówno tych zależnych, jak i niezależnych od człowieka. Aby odpowiedzieć na pytanie, co to jest alergia, w pierwszej kolejności należy dokładniej poznać jej przyczyny i objawy. Do najważniejszych objawów reakcji alergicznej należą zmiany w obrębie skóry, do których zalicza się między innymi świąd, rumień alergiczny, wysypkę oraz obrzęk alergiczny. Objawy skórne to jednak nie wszystko, gdyż alergia może dawać szereg innych dokuczliwych objawów. W zależności od rodzaju alergia może mieć łagodny przebieg, dając niewielkie dolegliwości, jednak w niektórych przypadkach może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. U niektórych pacjentów może też wystąpić opóźniona reakcja alergiczna, która pojawia się po pewnym czasie od kontaktu z alergenem. Jakie są najczęstsze przyczyny alergii i jakie mogą towarzyszyć jej objawy? Jakie wyróżnia się rodzaje alergii i w jaki sposób zapobiegać i leczyć nadwrażliwość organizmu na alergeny?
Zgodnie z definicją alergia to patologiczna odpowiedź układu immunologicznego człowieka na kontakt z alergenem. Alergia często nazywana jest nadwrażliwością lub uczuleniem, chociaż terminy te bywają różnie interpretowane. Termin alergia po raz pierwszy został użyty przez wiedeńskiego naukowca Clemensa Petera von Pirqueta w 1906 roku, z kolei w 1937 roku wynaleziony został pierwszy lek antyhistaminowy. Część naukowców sugeruje jednak, że pierwsze zapiski dotyczące wstrząsu anafilaktycznego mogą pochodzić już z około 2650–2600 roku p.n.e. Nadwrażliwość organizmu, czyli alergia, pojawia się, jeśli układ odpornościowy traktuje mające kontakt z człowiekiem czynniki lub substancje jako groźne dla organizmu. Efektem są pojawiające się w różnych miejscach ciała objawy, które niekiedy są widoczne gołym okiem, a czasem dokuczliwie odczuwane. Dostający się do organizmu człowieka alergen wyzwala odpowiedź przeciwciał, co przyczynia się do uwalniania histaminy, a efektem jest reakcja alergiczna. W reakcjach alergicznych udział biorą między innymi:
Osoba zmagająca się z alergią to alergik. Niektóre alergie mogą pojawiać się sezonowo, z kolei inne mogą występować przez cały rok, a nawet towarzyszyć pacjentowi przez całe życie. Jeśli pacjent podejrzewa u siebie alergię, powinien jak najszybciej umówić się na konsultację z lekarzem, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu i analizy wyników zleconych badań wdroży dobrane do potrzeb leczenie. Wygodnym w niektórych przypadkach rozwiązaniem może okazać się konsultacja online, która jest możliwa za pośrednictwem portalu tendoktor.pl – można ją odbyć bez konieczności wychodzenia z domu i czekania w długich kolejkach w przychodni. W ramach konsultacji – jeśli lekarz uzna to za zasadne – otrzymać można e-receptę na leki niezbędne do kontynuowania terapii.
Za reakcje nadwrażliwości odpowiadają alergeny. Co to oznacza dla organizmu? Definiuje się je jako czynniki lub substancje, które są odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną organizmu, przyczyniając się do wystąpienia objawów alergii. Zalicza się do nich substancje pochodzenia roślinnego oraz zwierzęcego, poza tym mogą to być również sztuczne związki chemiczne. Wyróżnia się między innymi alergeny wziewne, poza tym alergeny dzieli się na pokarmowe i kontaktowe. Występują nawet niektóre leki wywołujące alergie, w tym zwłaszcza niektóre antybiotyki. Do powszechnie spotykanych alergenów zalicza się dym papierosowy, smog, pyłki roślin i grzybów, kurz wraz z roztoczami oraz sierść zwierząt.
W praktyce alergenem może być niemal każda substancja znajdująca się w środowisku, w którym przebywa człowiek, wywołując ogólną lub miejscową reakcję alergiczną. Mogą to być zarówno wspomniane już pyłki traw, jak i roztocza kurzu domowego, a także substancje występujące w żywności, w tym np. w mleku krowim, białku jajka kurzego, orzeszkach ziemnych, owocach morza czy w rybach. W celu ustalenia, jaki alergen uczula człowieka, lekarz może zalecić pacjentowi wykonanie odpowiedniego testu alergicznego i dodatkowych badań.
Alergię klasyfikuje się jako jedną z najczęstszych chorób przewlekłych, która wymaga leczenia, ponieważ w niektórych przypadkach reakcja alergiczna może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet dla życia pacjenta. Szczególnie groźna dla alergika może okazać się anafilaksja, która w poważnych przypadkach może prowadzić nawet do śmierci. Wstrząs anafilaktyczny oznacza bardzo szybko rozwijającą się reakcję anafilaktyczną na określony czynnik, który mogą stanowić np. jedzenie, użądlenie pszczoły lub osy oraz niektóre leki. Przy wstrząsie anafilaktycznym najczęściej dochodzi do spadku ciśnienia tętniczego krwi, przy którym skóra danej osoby staje się blada i spocona, poza tym może również dojść do utraty przytomności, a nawet do wspomnianego już zgonu.
Do innych objawów związanych z reakcją anafilaktyczną zalicza się zawroty głowy, kaszel, nieżyt nosa, bóle brzucha i związane z nimi nudności oraz wymioty, a także uczucie ciągłego osłabienia organizmu. Rozwojowi wstrząsu anafilaktycznego mogą sprzyjać niektóre choroby układu oddechowego, w tym astma oskrzelowa.
W zależności od drogi, jaką alergen dostaje się do organizmu człowieka, alergia może mieć różne rodzaje. Wyróżnia się alergię:
Alergie dzieli się również na wrodzone i nabyte. Alergia wrodzona to zwykle alergia na pyłki roślin, roztocza oraz zwierzęta, z kolei alergia nabyta to między innymi uczulenie na metale oraz konserwanty. Jej objawy mogą wystąpić u osób w każdym wieku.
Ze względu na rodzaj mechanizmów uczestniczących w alergii i czas wystąpienia objawów alergie dzieli się na: alergie IgE-zależne (typ I), które dają niemal natychmiastowe objawy, stwarzając ryzyko wstrząsu anafilaktycznego, a także alergie IgE-niezależne, które charakteryzują się opóźnioną reakcją alergiczną organizmu. Wśród alergii IgE-niezależnych na szczególną uwagę zasługuje typ II cytotoksyczny, typ III kompleksów immunologicznych oraz typ IV komórkowy.
Wiele osób, u których pojawia się reakcja alergiczna, doświadcza różnych objawów, które są uzależnione od rodzaju alergii. Jakie są natomiast najczęstsze przyczyny nadwrażliwości układu odpornościowego na alergeny? Za alergie u człowieka odpowiadać mogą również czynniki genetyczne – znanych jest wiele genów związanych z dziedziczeniem alergii. Z alergią mogą wiązać się też czynniki epigenetyczne, czyli czynniki środowiskowe, które mogą wpływać na geny.
Do najważniejszych przyczyn alergii zalicza się zmianę warunków życia oraz zmianę trybu życia, w tym niewłaściwą dietę. Nie bez znaczenia jest również wpływ środowiska, w tym wzrost zanieczyszczenia powietrza w postaci zawartych w nim pyłów i metali ciężkich. Zła jakość powietrza i pochodzące od samochodów spaliny mogą mieć niekorzystny wpływ na układ oddechowy. Do rozwoju alergii u człowieka przyczyniać się może również czynne lub bierne palenie tytoniu. Istnieje ponadto teoria, zgodnie z którą na rozwój alergii narażone są dzieci wychowywane w sterylnych warunkach.
U pacjentów reakcja alergiczna może mieć różne objawy. Do najczęstszych objawów świadczących o alergii zalicza się takie dolegliwości jak:
U części pacjentów może również wystąpić rumień alergiczny oraz obrzęk alergiczny. Do innych objawów alergii u pacjenta można zaliczyć wodnistą lub śluzowo-wodnistą wydzielinę z nosa, a także napadowe kichanie. Może również dojść do nieprzyjemnego uczucia zatkania jam nosowych, poza tym u części pacjentów może się pojawić zaczerwienienie w okolicy nosa. Alergia związana z katarem może skutkować zaburzeniami słuchu, obecnością obrzęku trąbki Eustachiusza oraz bólem ucha i jego zapaleniem. Objawy mogą dotykać również narządu wzroku, prowadząc do przekrwienia i zaczerwienienia gałki ocznej. Może dojść do łzawienia, pieczenia i zapalenia spojówek, poza tym wystąpić mogą dodatkowe objawy w postaci uczucia obecności ciała obcego w oku oraz światłowstrętu.
Jeśli u pacjenta wystąpi natomiast alergia pokarmowa, objawy mogą być widoczne w postaci bólu brzucha, częstych biegunek, ulewania pokarmu, refluksu oraz kolki. Pojawiać się mogą ponadto zmiany skórne w postaci zaczerwienienia i wysypki oraz zaburzenia ze strony układu oddechowego w postaci kaszlu, astmy oraz nieżytu nosa.
Warto mieć też na uwadze, że u części osób może wystąpić opóźniona reakcja alergiczna, która nie pojawia się bezpośrednio po kontakcie z alergenem, ale dopiero po pewnym czasie od wspomnianego kontaktu – utrudnia to samodzielne wykrycie, na co pacjent jest uczulony. Możliwe są ponadto alergie krzyżowe, w przypadku których do wystąpienia reakcji alergicznej niezbędna jest jednoczesna obecność kilku alergenów, które osobno nie wywołują u pacjenta nadwrażliwości układu immunologicznego. Przykładem alergii krzyżowej jest lateks–banan czy pyłki brzozy–pomidor.
Istotne znaczenie w kształtowaniu się oraz prawidłowym działaniu układu odpornościowego człowieka odgrywa mikroflora jelitowa. Jest wiele czynników odpowiadających za to, że rozwinie się u pacjenta alergia, a jelita w tym przypadku odgrywają dużą rolę. Jelita człowieka są miejscem, w którym zachodzi najwięcej procesów związanych z obroną śluzówkową, a zasiedlająca jelita mikroflora wpływa na prawidłowe działanie układu immunologicznego. Nadmierna alergia pokarmowa związana jest z kolei z niewłaściwym działaniem układu immunologicznego – to właśnie mikroflora jelitowa aktywuje komórki odpornościowe do działania. Brak równowagi cytokinowej, za którą odpowiedzialne są limfocyty, może przyczyniać się do rozwoju alergii. Aby odpowiednio zadbać o równowagę cytokinową i tym samym pomóc sobie w walce z alergią, warto postawić na odpowiednią dietę, poza tym zaleca się przyjmowanie właściwie dobranych probiotyków.
Alergia występuje również u najmłodszych pacjentów. Reakcja alergiczna może dotyczyć już niemowląt, np. alergia na składniki mleka modyfikowanego. U dzieci alergię wywoływać może zwłaszcza bezpośredni kontakt z roztoczami kurzu domowego, pyłki roślin, spożywanie produktów takich jak białko jaja kurzego, białko mleka krowiego, truskawki oraz orzeszki ziemne. Uczulać może jednak znacznie więcej produktów. Do rozwoju reakcji alergicznej u dziecka przyczynić się może również kontakt z sierścią zwierząt. Aby ograniczyć ryzyko rozwoju alergii, warto zadbać o układ immunologiczny już od najmłodszych lat. Pomocne może być np. karmienie dziecka wyłącznie mlekiem matki przynajmniej przez pierwsze sześć miesięcy życia.
Objawy alergii u dzieci przypominają objawy występujące u osób dorosłych. Zalicza się do nich wodnisty katar, kichanie, świąd oczu, światłowstręt, zaczerwienienie spojówek oraz uczucie drapania w gardle i nosie. Poza tym może wystąpić wysypka oraz świąd skóry, a niekiedy też trudności w przełykaniu i problemy żołądkowo-jelitowe. Może się również pojawić rumień oraz obrzęk w obrębie języka i warg. Wykrycie alergii u dziecka wymaga wizyty u alergologa, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu lekarskiego zleci najmłodszym pacjentom wykonanie odpowiednich badań.
Alergie mogą przybierać różne postacie, poza tym mogą mieć różny przebieg. Nieleczona alergia może stać się przyczyną rozwoju poważnych chorób układu oddechowego, w tym astmy. Nadmierna alergia może skutkować przewlekłym zapaleniem śluzówki nosa oraz przyczyniać się do przewlekłego zapalenia zatok. Jednym z powikłań mogą być również polipy, których obecność może przyczynić się do pogorszenia drożności nosa. Do jeszcze innych powikłań nieleczonej alergii zalicza się nadkażenia, np. nadkażenia bakteryjne i grzybicę. Powikłań alergii może być znacznie więcej, zatem nie można jej lekceważyć.
Do zdiagnozowania alergii wykorzystuje się wiele metod. Podstawą jest szczegółowy wywiad lekarski, na podstawie którego lekarz może ustalić przyczynę i rodzaj alergii. Następnie przeprowadzane jest badanie przedmiotowe pacjenta, które jest pomocne szczególnie przy zwiększonym nasileniu objawów chorobowych. Lekarz może również zalecić pacjentowi wykonanie testów skórnych oraz prób prowokacyjnych, które polegają na wystawieniu organizmu pacjenta na działanie alergenów i obserwacji pojawiających się objawów. Rozpoznanie alergii możliwe jest także poprzez badanie ilości przeciwciał IgE. W niektórych przypadkach konieczne mogą okazać się testy cytotoksyczne. Jeśli u pacjenta zostanie stwierdzona alergia na konkretny czynnik, konieczne może być wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Nierzadko alergik jest uczulony na wiele różnych alergenów. Nie w każdym przypadku możliwe jest zatem uniknięcie problemu, jakim jest nadmierna alergia. Możliwe jest jednak złagodzenie objawów poprzez unikanie kontaktu z czynnikiem alergicznym. Nie zawsze jest to natomiast tak proste. Przykładowo mleka krowiego da się stosunkowo łatwo unikać, ale dużym problemem jest np. alergia na roztocza, które są niemal wszędzie czy alergia na pyłki, które krążą w powietrzu. Osoby reagujące nadmiernie na niektóre alergeny powinny nosić przy sobie leki, by w porę zareagować, gdy pojawi się nadmierna reakcja układu immunologicznego.
Jeśli u pacjenta pojawi się alergia, leczenie dolegliwości może mieć charakter przyczynowy lub objawowy. Leczenie alergii pokarmowej polega na eliminacji szkodliwego czynnika z diety, co pozwala zlikwidować jej objawy. Objawowe leczenie związane jest z przyjmowaniem przez alergika przepisanych przez specjalistę leków przeciwalergicznych, do których zalicza się między innymi leki przeciwhistaminowe. Leczenie obejmuje też immunoterapię swoistą, która często nazywana jest odczulaniem. Celem leczenia przyczynowego jest nabycie tolerancji na alergen. Metoda ta znajduje zastosowanie przede wszystkim przy leczeniu alergii wziewnej oraz alergii na jad owadów.
E-receptę na leki potrzebne do kontynuowania walki z różnymi rodzajami alergii można otrzymać nie tylko stacjonarnie podczas wizyty w przychodni, ale również online, jeśli lekarz stwierdzi wskazania i wykluczy przeciwwskazania do stosowania danego medykamentu przez pacjenta. Korzystając z portalu tendoktor.pl, nie trzeba tracić czasu na czekanie w długich kolejkach, a e-konsultacja z możliwością otrzymania e-recepty na potrzebne medykamenty możliwa jest nawet w 15 minut od zgłoszenia.
Bibliografia: