Dostępne metody antykoncepcji i ich skuteczność

Płodne osoby aktywne seksualnie, które nie planują w danym czasie starań o potomstwo, powinny pomyśleć o odpowiednim zabezpieczeniu antykoncepcyjnym. Można wyróżnić metody antykoncepcji różniące się zasadą działania, sposobem zastosowania oraz skutecznością i możliwymi skutkami ubocznymi, a także dostępnością.

Świadome rodzicielstwo to nie tylko staranie się o ciążę, gdy para jest na nią gotowa, ale również odpowiednie przeciwdziałanie ciąży, gdy jeszcze nie czas na nią. By zajście w ciążę było momentem radości i wyczekiwania, a nie przerażenia i problemów, warto właściwie się zabezpieczać. Można wyróżnić zarówno antykoncepcję dla kobiet, jak i antykoncepcję dla mężczyzn. Wybór metody antykoncepcji nie należy do najłatwiejszych, gdyż trzeba rozważyć zarówno zalety, jak i wady każdej z możliwych metod ochrony przed ciążą. Jakie są rodzaje antykoncepcji i jaką skutecznością się charakteryzują? Sprawdzamy!

Zabezpieczenie przed ciążą – metody dla kobiet i mężczyzn

Płodność człowieka rozwija się z czasem. Dziewczęta fizyczną dojrzałość płciową osiągają zwykle między 11. a 14. rokiem życia, a czas osiągnięcia fizycznej dojrzałości płciowej u chłopców to zwykle okres między 12. a 16. rokiem życia. Wraz z momentem osiągnięcia fizycznej dojrzałości płciowej osoby aktywne seksualnie mogą, współżyjąc, począć potomstwo. Oczywiście dojrzałość fizyczna nie jest równoznaczna z dojrzałością psychiczną, poza tym świadome planowanie rodziny powinno też uwzględniać warunki ekonomiczne i społeczne. By świadomie decydować o zakładaniu czy powiększaniu rodziny, płodne osoby aktywne seksualnie powinny stosować antykoncepcję.

Antykoncepcja to świadome działania podjęte w celu ochrony przed nieplanowanym zapłodnieniem. Jeśli kobieta lub mężczyzna nie chcą aktualnie począć dziecka, muszą postawić na dobrą metodę antykoncepcyjną. Oczywiście dostępne aktualnie metody antykoncepcji różnią się wieloma parametrami. Występuje antykoncepcja dla kobiet oraz antykoncepcja dla mężczyzn, poza tym spośród nich można wyróżnić wiele metod różniących się zasadą działania, skutecznością, sposobem wykorzystania, skutkami ubocznymi oraz dostępnością. Najlepsza metoda antykoncepcji to po prostu taka, która zostanie jak najlepiej dopasowana do danej osoby – dla dwóch różnych osób mogą być to zupełnie inne rodzaje antykoncepcji. Są osoby, które nie wyobrażają sobie innego zabezpieczenia niż wkładka domaciczna, ale są i takie, które chętnie stawiają na tabletki antykoncepcyjne czy prezerwatywy – każda ze wspomnianych metod ma niewątpliwie wiele zalet, ale jednocześnie każda z nich ma też wady, które należy rozważyć przed podjęciem decyzji o wyborze rodzaju zabezpieczenia.

Przy wyborze antykoncepcji kierujemy się między innymi takimi czynnikami jak skuteczność ochrony przed ciążą, wygoda stosowania, indywidualne kwestie zdrowotne i etyczne, możliwe skutki uboczne poszczególnych metod, ich dostępność, a niekiedy nawet cena. Jeśli chodzi o skuteczność antykoncepcji, najłatwiej porównywać poszczególne metody, podając wskaźnik Pearla, który wskazuje liczbę kobiet na 100 współżyjących, które zachodzą w ciążę, mimo prawidłowego stosowania danego zabezpieczenia antykoncepcyjnego. W przypadku osób niewspółżyjących wskaźnik Pearla wynosi 0 – nie zajdziemy naturalnie w ciążę, nie podejmując aktywności seksualnej. Dla osób niestosujących żadnej antykoncepcji przy współżyciu wskaźnik Pearla wynosi natomiast 85, co oznacza, że średnio 85 kobiet na 100 współżyjących bez zabezpieczenia zachodzi w ciążę.

Metody antykoncepcji: hormonalne i niehormonalne

Do ochrony przed nieplanowaną ciążą można wykorzystać różnorodne rodzaje antykoncepcji. Najłatwiej dokonać podziału na:

• antykoncepcję hormonalną,
• antykoncepcję niehormonalną:
  • antykoncepcję mechaniczną,
  • antykoncepcję chemiczną,
  • antykoncepcję naturalną,
  • antykoncepcję chirurgiczną.

Hormonalne środki antykoncepcyjne – rodzaje

Do jednych z najskuteczniejszych metod ochrony przed ciążą można zaliczyć metody hormonalne, czyli związane z dostarczaniem do organizmu kobiety odpowiednich dawek sztucznych hormonów. Wskaźnik Pearla w przypadku metod hormonalnych mieści się w zakresie 0,1–0,9. Hormonalne środki antykoncepcyjne mogą dostarczać do organizmu odpowiedniki progesteronu oraz estrogenów, dzięki czemu mogą wpływać na proces owulacji lub przyczyniać się do zmian konsystencji śluzu szyjki macicy, utrudniając tym samym plemnikom poruszanie się w kobiecych drogach rodnych. Jeśli chodzi o hormonalne metody antykoncepcyjne, można wyróżnić:

• hormonalne środki doustne, czyli tabletki antykoncepcyjne;
• plastry antykoncepcyjne;
• krążki dopochwowe;
• zastrzyki antykoncepcyjne;
• implanty antykoncepcyjne;
• domaciczne wkładki hormonalne;
• antykoncepcję awaryjną.

Antykoncepcja hormonalna cieszy się zainteresowaniem w związku z wysoką skutecznością ochrony przed ciążą. Trzeba jednak liczyć się z tym, że doustnych środków hormonalnych nie kupimy bez recepty, a i inne metody hormonalne również wymagają kontaktu z lekarzem. Antykoncepcja hormonalna ma też pokaźną listę przeciwwskazań. Hormonalna antykoncepcja to jednocześnie ryzyko skutków ubocznych, chociaż nie muszą one wystąpić u każdej kobiety, poza tym mogą występować z różnym nasileniem.

Antykoncepcja dla kobiet – tabletki antykoncepcyjne

Do najpopularniejszych hormonalnych środków antykoncepcyjnych można zaliczyć tabletki antykoncepcyjne. Są wygodne w użyciu i nie przeszkadzają przy współżyciu, jednak należy pilnować regularności ich przyjmowania. Można wyróżnić tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe i dwuskładnikowe. Wybór rodzaju tabletek antykoncepcyjnych nie powinien być przypadkowy – inne tabletki antykoncepcyjne dla młodych dziewczyn sprawdzą się najlepiej, inne dla kobiet karmiących piersią, a jeszcze inne dla pacjentek w okresie okołomenopauzalnym. Skuteczność doustnych hormonalnych środków antykoncepcyjnych jest określana wskaźnikiem Pearla mieszczącym się w granicach 0,1–0,9. Należy jednak pamiętać, że tabletek nie można pomijać i powinny być przyjmowane z dokładnością co do godziny. Zwykle stosuje się tabletki w schemacie 21+7, gdzie 21 dni to czas przyjmowania środków hormonalnych, a 7 dni to okres przerwy (brak tabletek lub niehormonalne tabletki placebo). Inny możliwy schemat to 24+4.

Plastry antykoncepcyjne

Hormonalne sposoby antykoncepcji to również plastry. Mają niewielkie wymiary i są cienkie – można naklejać je na dowolne części ciała (z wyjątkiem piersi). Plaster przykleja się 1 raz w tygodniu przez 3 kolejne tygodnie, po czym na tydzień jest odklejany (w tym czasie występuje krwawienie), by potem przykleić nowy. Plaster uwalnia hormony tak samo, jak tabletka dwuskładnikowa, z tym że są one wchłaniane do organizmu przez skórę. Wskaźnik Pearla dla plastrów antykoncepcyjnych wynosi 0,9.

Hormonalna wkładka domaciczna i krążki dopochwowe

Krążki dopochwowe to niewielkie, przezroczyste krążki przeznaczone – jak sama nazwa wskazuje – do umieszczenia w pochwie. Krążek umieszcza się w pochwie na 3 tygodnie, po czym wyjmuje się go na tydzień (w tym czasie zwykle pojawia się krwawienie), a następnie zakłada się kolejny krążek itd. Krążki zawierają takie hormony jak pigułki dwuskładnikowe – uwalniają je stopniowo i są wchłaniane z pochwy do organizmu. Dla krążków dopochwowych wskaźnik Pearla wynosi 0,65. Innym rozwiązaniem jest spirala hormonalna, którą umieszcza się w pochwie na 3–5 lat. Hormonalna wkładka domaciczna stopniowo uwalnia hormony do organizmu – wskaźnik Pearla wynosi w tym przypadku 0,1–0,2.

Zastrzyki antykoncepcyjne i implanty antykoncepcyjne

Można również postawić na zastrzyki antykoncepcyjne, które polegają na domięśniowym podaniu hormonów. Zastrzyk stopniowo uwalnia odpowiednik progesteronu, hamując tym samym owulację. Zastrzyki wykonuje się co 12 tygodni. Wskaźnik Pearla dla zastrzyków antykoncepcyjnych wynosi 0,2–0,5. Alternatywą jest natomiast implant antykoncepcyjny, który należy do nowoczesnych rodzajów antykoncepcji. Implant przede wszystkim jest wygodny – wszczepia się go pod skórę na 3 lata – w tym czasie stopniowo uwalnia on odpowiednik progesteronu, który hamuje owulację. Wskaźnik Pearla dla implantów podskórnych wynosi mniej niż 0,1.

Sposoby antykoncepcji na sytuacje awaryjne – antykoncepcja ratunkowa

Nawet najlepsza metoda antykoncepcji może okazać się zawodna. Prezerwatywa może pęknąć, nawet najbardziej skrupulatnej kobiecie może zdarzyć się pominąć przyjęcie pigułki antykoncepcyjnej czy może po prostu pojawić się konieczność leczenia środkami, które osłabiają skuteczność stosowanej antykoncepcji. Zdarza się ponadto (choć powinno jak najrzadziej, jeśli nie planujemy ciąży), że dojdzie do współżycia bez zabezpieczenia. Na takie przypadki przygotowana jest antykoncepcja awaryjna. Są to również środki hormonalne – w dostępnych na rynku preparatach można znaleźć octan uliprystalu bądź lewonorgestrel. Pigułkę „dzień po” należy przyjąć w możliwie najkrótszym czasie od współżycia, a jej podstawowe zadanie polega na opóźnianiu owulacji. Gdy opóźnione zostanie uwolnienie komórki jajowej, plemniki w drogach rodnych kobiety obumrą, zanim miałyby szansę na zapłodnienie.

Antykoncepcji awaryjnej nie należy mylić ze środkami poronnymi – tabletki „dzień po” mają nie dopuszczać do ciąży, ale nie powodują przerwania ciąży już istniejącej. Są też mniej skuteczne od pozostałych metod antykoncepcyjnych i nie są przeznaczone do stosowania jako podstawowy sposób ochrony przed ciążą, a jedynie jako opcja awaryjna.

Niehormonalne sposoby antykoncepcji

Zabezpieczać można się nie tylko w sposób hormonalny, ale również stosując metody niehormonalne. Do metod niehormonalnych zalicza się np. mechaniczne metody antykoncepcji, które szerzej omówimy w dalszych akapitach. Metody antykoncepcji bez hormonów to również antykoncepcja chemiczna. W tym przypadku wyróżnia się różnego rodzaju żele plemnikobójcze, a także globulki, pianki, kremy, czopki itp.

Niehormonalne metody antykoncepcyjne to również antykoncepcja chirurgiczna, a w tym przypadku można wyróżnić wazektomię, która dotyczy mężczyzn, a także podwiązanie jajowodów, które można zastosować w przypadku kobiet – w Polsce jednak tej metody się nie praktykuje (z wyjątkiem szczególnych wskazań medycznych).

Mechaniczne metody antykoncepcji – prezerwatywa męska i damska

Do mechanicznych metod antykoncepcji zaliczają się prezerwatywy. Są to zabezpieczenia antykoncepcyjne przeznaczone do stosowania przez mężczyzn. Prezerwatywa zakładana jest na członka w stanie wzwodu przed penetracją i ma na celu stworzenie fizycznej bariery uniemożliwiającej przeniknięcie plemników do dróg rodnych kobiety. Skuteczność prezerwatyw w kontekście ochrony przed nieplanowanym zapłodnieniem jest wysoka, jednakże to, czy prezerwatywy chronią przed ciążą, zależy często również od ich prawidłowego użytkowania. Nawet najbezpieczniejsze prezerwatywy na rynku mogą okazać się zawodne, jeśli nieumiejętnie z nich skorzystamy. Czy można zajść w ciążę, używając prezerwatywy prawidłowo? Również nie jest to wykluczone, chociaż prawdopodobieństwo jest tu niskie (ale wyższe niż przy prawidłowym stosowaniu antykoncepcji hormonalnej).

Prezerwatywy są jednak cenione nie tylko w kontekście ochrony przed nieplanowanym poczęciem. Jest to również metoda antykoncepcyjna, która zapewnia partnerom ochronę przed chorobami wenerycznymi. Bezpieczny seks to przecież nie tylko ten, który nie prowadzi do niechcianej ciąży, ale również taki, który nie wiąże się z przenoszeniem chorób bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych czy pierwotniakowych. Prezerwatywa zmniejsza ryzyko przeniesienia choroby wenerycznej, zatem szczególnie polecana jest osobom, które nie mają stałego partnera.

Oprócz znanych wszystkim prezerwatyw męskich można też wyróżnić prezerwatywy dla kobiet, jednak ich dostępność jest mniejsza, a ceny dość wysokie. Prezerwatywa kobieca (femidom) nieco różni się od męskiej, gdyż ma ona dwa pierścienie. Dla niektórych może być nieco skomplikowane to, jak założyć prezerwatywę damską – jeden pierścień prezerwatywy powinien się znaleźć od strony szyjki macicy, a drugi powinien wystawać z waginy, wychodząc na wargi większe.

Inne metody antykoncepcji mechanicznej

Do metod mechanicznej antykoncepcji można też zaliczyć spiralę miedzianą, czyli domaciczną wkładkę miedzianą. Jest ona odpowiednikiem spirali hormonalnej, przy czym nie uwalnia do organizmu kobiety hormonów, a jony (np. miedzi), które odpowiadają za powstanie miejscowego stanu zapalnego.

Do metod antykoncepcji mechanicznej można zaliczyć również kapturki naszyjkowe, które kształtem przypominają naparstek, jednak są od niego większe. Kapturek umieszcza się głęboko w pochwie, by zakrywał ujście szyjki macicy. Metodą mechaniczną jest też błona dopochwowa (diafragma) – mechanizm działania jest tu podobny, czyli diafragma tworzy barierę dla nasienia, by plemniki nie dotarły do komórki jajowej.

Metody naturalne antykoncepcji

Do sposobów ochrony przed nieplanowaną ciążą niektórzy zaliczają również naturalne metody antykoncepcji, które bazują przede wszystkim na obserwacji organizmu kobiety i zachodzących w nim cyklicznie zmian. Metody naturalne antykoncepcji mają swoich zwolenników, przy czym trzeba wiedzieć, że nie wyróżniają się wysoką skutecznością. Poznanie swojego organizmu i zachodzących w nim zmian może być pomocne np. w okresie starań o dziecko, jednak nie zawsze wskaże, jak się zabezpieczyć przed ciążą. Należy bowiem pamiętać, że na organizm kobiety ma wpływ wiele czynników, które mogą rzutować na płodność.

Do naturalnych metod zalicza się np. metodę kalendarzykową, która polega na wyliczaniu dni płodnych na podstawie informacji o długości cyklu. Inną metodą jest metoda termiczna, która polega na codziennym mierzeniu temperatury ciała w godzinach porannych po przebudzeniu – po owulacji u kobiety temperatura rośnie. Obserwować można również, jak zmienia się w cyklu śluz kobiety – w dni płodne śluz jest przejrzysty, rozciągliwy i obfity. Cykl można również analizować przy pomocy testerów owulacji, przy czym wspomniana metoda (jak i wszystkie powyższe) polecana jest przede wszystkim w okresie planowania starań o dziecko. Jako metodę antykoncepcji niektóre pary uważają też stosunek przerywany, przy czym podkreślenia wymaga fakt, że nie jest to polecany sposób ochrony przed zapłodnieniem i to nie tylko z uwagi na możliwe „wypadki” – plemniki znajdują się bowiem nie tylko w ejakulacie, ale również w preejakulacie.

Bibliografia:

• Grupa Ponton – red: Awramiuk O., Heynemann F., Wawrzeńczyk A., Federacja Na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Antykoncepcja w pigułce, Wydanie II Warszawa 2019 [dostęp online 09.2023]

• Zarząd Służby Zdrowia (ang. Health Service Executive) –Dublin Mid-Leinster, Przewodnik po antykoncepcji “czarno na białym”, Contraception – Polish Edition – June 2007 [dostęp online 09.2023]

• Czerwińska-Osipiak A., Michalik A., Olszewska J., Repetytorium z antykoncepcji, Miscellanea Anthropologica et Sociologica 14/2, 195-204, 2013 [dostęp online 09.2023]

• ChPL i ulotka ellaOne [dostęp online 09.2023]

• ChPL i ulotka Escapelle [dostęp online 09.2023]

Warto zobaczyć również:

• Metody leczenia depresji: jak wybrać terapię?
• Czy farmaceuta ma możliwość odmówienia wydania tabletki „dzień po”?
• Sytuacje, w których lekarz może nie przepisać tabletki „dzień po”
• Jak antydepresanty działają na organizm i jakie powodują skutki uboczne?
• Antykoncepcja hormonalna: wady, zalety, skuteczność i skutki uboczne
• Jakie są rodzaje depresji?
• Metody antykoncepcji hormonalnej dostępne w Polsce
• Lista najczęstszych chorób i zaburzeń psychicznych
• Dostępne metody antykoncepcji i ich skuteczność
• Jak działa antykoncepcja awaryjna i jak dostać receptę na tabletkę „dzień po”?

Wybierz odpowiednią e-konsultacje

Encyklopedia leków