Metody antykoncepcji hormonalnej dostępne w Polsce

Do najskuteczniejszych metod antykoncepcyjnych można zaliczyć antykoncepcję hormonalną przeznaczoną dla kobiet. W Polsce są dostępne różnorodne metody antykoncepcji hormonalnej, w tym doustna antykoncepcja hormonalna oraz inne rodzaje, w tym dopochwowe, domaciczne, a nawet naskórne, podskórne oraz domięśniowe.

Antykoncepcja hormonalna wiąże się z dostarczaniem do organizmu kobiety określonych dawek sztucznych odpowiedników naturalnych hormonów płciowych. Wpływają one na cykl menstruacyjny, przyczyniając się do zahamowania owulacji, poza tym mogą dodatkowo odpowiadać za inne zmiany w organizmie, w tym zmiany konsystencji śluzu. Antykoncepcja hormonalna cieszy się zainteresowaniem w związku ze swoją wysoką skutecznością, jednak nie każdy może z niej korzystać, gdyż ma również przeciwwskazania.

Trzeba też liczyć się z tym, że poszczególne metody antykoncepcji hormonalnej mogą mieć skutki uboczne, co oznacza, że dostarczane do organizmu hormony działają nie tylko w pożądany, ale też w niepożądany sposób. Co należy wiedzieć o poszczególnych rodzajach antykoncepcji hormonalnej?

Czym jest antykoncepcja hormonalna i w jakim celu jest stosowana?

Mianem antykoncepcji hormonalnej określane są środki przeznaczone do zapobiegania ciąży, które dostarczają do organizmu kobiety określone dawki hormonów będących odpowiednikami hormonów płciowych. Dostępne w Polsce metody antykoncepcji hormonalnej różnią się rodzajem dostarczanych hormonów i ich dawką, a także sposobem dostarczania wspomnianych składników do organizmu, a zatem również sposobem zastosowania. Antykoncepcja hormonalna, z racji swojego wpływu na organizm, wymaga stosowania pod kontrolą lekarza.

Jest dostępna wyłącznie na receptę, a jej dobranie wymaga wcześniejszego wykonania badań, w tym ginekologicznych, a niekiedy też hormonalnych i innych wskazanych przez lekarza. Rodzaj antykoncepcji hormonalnej można natomiast dostosować do swoich preferencji i wskazówek lekarza dotyczących indywidualnych przeciwwskazań czy innych czynników, które mogłyby wykluczać część z metod, jednocześnie promując inne.

Antykoncepcja hormonalna ma na celu czasowo ograniczyć płodność kobiety, jednocześnie minimalizując ryzyko, że zajdzie ona w ciążę. Skuteczność antykoncepcji jest określana wskaźnikiem Pearla, który informuje, ile par na 100 współżyjących przy stosowaniu danej metody antykoncepcyjnej pocznie potomstwo. W przypadku niestosowania antykoncepcji wskaźnik Pearla wynosi 85. Przy braku współżycia oczywiście wskaźnik ten równy jest 0. Im niższa wartość wskaźnika Pearla, tym skuteczniejsza jest metoda antykoncepcyjna.

Dostępne w Polsce metody antykoncepcji hormonalnej

Współcześnie mamy w Polsce szeroki dostęp do antykoncepcji hormonalnej różnego rodzaju, przy czym należy pamiętać, że są to preparaty, do których zakupu w celu zastosowania potrzebujemy wystawionej przez lekarza recepty. Dostępne w Polsce metody antykoncepcji hormonalnej to:

• doustne tabletki antykoncepcyjne – najczęściej przyjmuje się je regularnie (co do godziny) przez 21 dni bez przerwy, po czym robi się 7 dni przerwy (na krwawienie z odstawienia) i rozpoczyna się nowe opakowanie. Inne opcje to 21 tabletek hormonalnych + 7 tabletek placebo (bez hormonów) oraz 24 tabletki hormonalne + 4 tabletki placebo;
• plastry antykoncepcyjne – plaster przyklejamy raz na tydzień w dowolnym miejscu ciała (oprócz piersi) przez 3 kolejne tygodnie (o tych samych godzinach), po czym na tydzień odklejamy, by potem przykleić nowy. Hormony z plastra przenikają przez skórę do organizmu;
• hormonalne krążki dopochwowe – kobieta umieszcza krążek w pochwie samodzielnie na 3 tygodnie, po czym wyjmuje krążek na 7 dni, by później założyć nowy. Uwalniane hormony wchłaniają się do organizmu przez śluzówkę pochwy;
• zastrzyki antykoncepcyjne – podaje się je domięśniowo co 12 tygodni (zwykle w ramię, pośladek lub biodro), a przez ten czas stopniowo zastrzyk uwalnia swój składnik czynny w odpowiedniej dawce;
• domaciczna wkładka hormonalna – wymaga prawidłowego założenia przez lekarza, jednak zapewnia bardzo skuteczną ochronę antykoncepcyjną nawet na 3–5 lat;
• implant antykoncepcyjny – to nowoczesna metoda antykoncepcji hormonalnej o wysokiej skuteczności działania. Implant wszczepia się pod skórę i uwalnia on do organizmu dawkę odpowiednika progesteronu przez 3 lata;
• antykoncepcja awaryjna – przyjmowana jednorazowo w wyjątkowych sytuacjach, by zminimalizować ryzyko zajścia w ciążę.

Wszystkie wymienione wyżej metody antykoncepcji hormonalnej, oprócz ostatniej z nich, są przeznaczone do ochrony przed ciążą „na co dzień”. Dostarczane przez nie regularnie do organizmu hormony zapewniają ochronę już przed stosunkiem i na czas jego trwania czy po nim (gdy plemniki znajdują się w drogach rodnych). Ostatnia metoda jest natomiast przeznaczona na sytuacje awaryjne, dostarczając odpowiednią dawkę hormonów jednorazowo już po współżyciu.

Antykoncepcja hormonalna – działanie

Hormonalne preparaty antykoncepcyjne dostarczają do organizmu pewną dawkę syntetycznych hormonów, które mają na celu czasowo ograniczać płodność kobiety. Antykoncepcja hormonalna bazuje na odpowiednikach progesteronu i estrogenu, przy czym niektóre z dostępnych metod dostarczają do organizmu oba rodzaje hormonów, a inne wyłącznie jeden (odpowiednik progesteronu). Odpowiednik progesteronu odpowiada za zapobieganie owulacji. Dodatkowo powoduje zmianę konsystencji śluzu szyjkowego, przez co stwarza warunki niekorzystne dla poruszania się plemników. Wpływa też na śluzówkę macicy, przez co nie jest ona przyjazna do zagnieżdżenia. Niektóre rodzaje antykoncepcji hormonalnej dostarczają też do organizmu odpowiednik estrogenu, który wzmacnia działanie odpowiednika progesteronu, a dodatkowo chroni przed krwawieniami z dróg rodnych.

Hormonalna antykoncepcja jest dostępna na receptę – lekarz przed jej dobraniem musi poznać stan zdrowia pacjentki i jej historię medyczną, by określić, czy antykoncepcja hormonalna jest szkodliwa w danym przypadku, czy może być stosowana bezpiecznie. Lekarz sprawdza bezpieczeństwo stosowania antykoncepcji hormonalnej, wykluczając obecność ewentualnych przeciwwskazań do jej stosowania. Warto też wiedzieć, że antykoncepcja hormonalna – bez względu na rodzaj – może działać nie tylko w pożądany sposób, ale też mieć efekty uboczne.

Najpopularniejszy rodzaj antykoncepcji hormonalnej – tabletki antykoncepcyjne

Do najpopularniejszych metod antykoncepcji hormonalnej można zaliczyć doustne tabletki antykoncepcyjne. Można je podzielić na dwa główne rodzaje, czyli na dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (z odpowiednikami estrogenu i progesteronu) oraz jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (z odpowiednikiem progesteronu). Tabletki antykoncepcyjne nie tylko zapobiegają ciąży – wpływ tabletek antykoncepcyjnych na organizm jest znacznie szerszy. Mogą być pomocne m.in. przy walce z trądzikiem, torbielami jajnika czy z zaburzeniami krwawień miesiączkowych (krwawienia bolesne, zbyt obfite czy nieregularne). U niektórych kobiet mogą jednak wystąpić również efekty uboczne tabletek antykoncepcyjnych, chociaż nie pojawiają się one u każdego, a u różnych kobiet występują z różnym nasileniem.

Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych to między innymi tkliwość piersi, bóle głowy, spadek libido czy przyrost masy ciała. Wpływ tabletek antykoncepcyjnych na psychikę również jest zauważalny przez niektóre kobiety, np. w postaci wahań nastroju. Dobrze dobrane tabletki antykoncepcyjne skutki uboczne mają jednak zwykle ograniczone i nienasilone, dlatego warto zaufać w tej kwestii lekarzowi.

Trzeba jednocześnie mieć na uwadze, że nie każda kobieta może bezpiecznie stosować tabletki antykoncepcyjne. Przeciwwskazania obejmują nie tylko nadwrażliwość na ich składniki, ale też ciążę, ciężkie choroby wątroby, nowotwory hormonozależne i nie tylko. Nawet najmniej szkodliwe tabletki antykoncepcyjne stosowane wbrew przeciwwskazaniom mogą być zagrożeniem dla zdrowia. Podstawą, jeśli chodzi o to, czy tabletki antykoncepcyjne są bezpieczne, jest również ich przyjmowanie zgodnie z zaleceniami i z zachowaniem podanych w ulotce środków ostrożności, a także regularnie wykonywane badania kontrolne u ginekologa.

Awaryjna antykoncepcja hormonalna doustna – tabletki „dzień po”

Do hormonalnej antykoncepcji można również zaliczyć tabletki „dzień po”. Jest to antykoncepcja awaryjna, która wciąż wywołuje dużo kontrowersji w społeczeństwie, jednak w większości są one związane z niedostateczną wiedzą dotyczącą mechanizmu jej działania.

Działanie antykoncepcji awaryjnej może różnić się, zależnie od tego, jaka substancja czynna znajduje się w leku, przy czym podstawą w każdym przypadku jest zapobieganie zajściu w ciążę. Tabletki „dzień po” przede wszystkim odpowiadają za opóźnienie lub hamowanie owulacji. Można to łatwo wytłumaczyć. Gdy dojdzie do współżycia bez zabezpieczenia lub z zawodnym zabezpieczeniem, uwolnione plemniki wędrują drogami rodnymi, by spotkać się z komórką jajową. Plemniki mogą przeżyć w organizmie kobiety jedynie określony czas, zatem opóźnienie owulacji ma na celu zminimalizować szansę, że plemniki trafią na komórkę jajową, zanim obumrą. Dodatkowo niektóre tabletki „dzień po” mogą przyczyniać się do pewnych zmian w endometrium macicy, co znów utrudniałoby zagnieżdżenie. Tabletki „dzień po” nie działają natomiast w przypadku ciąży już istniejącej. Nie powodują przerwania ciąży, zatem nie są wczesnoporonne.

Tabletki „dzień po” nie służą do ochrony przed ciążą „na co dzień” – są zarezerwowane na sytuacje awaryjne, więc należy podchodzić rozsądnie do ich stosowania. Można wykorzystać je w wyjątkowych przypadkach, jednak do podstawowej ochrony przed ciążą powinno się stosować inne metody – przykładem jest opisana w tym artykule antykoncepcja hormonalna, w tym tabletki lub plastry antykoncepcyjne. Alternatywą są metody niehormonalne, np. prezerwatywy (które dodatkowo chronią przed chorobami wenerycznymi) czy wazektomia u mężczyzn.

Bibliografia:

• Grupa Ponton – red: Awramiuk O., Heynemann F., Wawrzeńczyk A., Federacja Na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Antykoncepcja w pigułce, Wydanie II Warszawa 2019 [dostęp online 09.2023]

• Zarząd Służby Zdrowia (ang. Health Service Executive) –Dublin Mid-Leinster, Przewodnik po antykoncepcji “czarno na białym”, Contraception – Polish Edition – June 2007 [dostęp online 09.2023]

• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Nr 3/2014, Ginekol Pol. 2014, 85, 234-239 [dostęp online 09.2023]

• ChPL i ulotka ellaOne [dostęp online 09.2023]

• ChPL i ulotka Escapelle [dostęp online 09.2023]

Warto zobaczyć również:

• Metody leczenia depresji: jak wybrać terapię?
• Czy farmaceuta ma możliwość odmówienia wydania tabletki „dzień po”?
• Sytuacje, w których lekarz może nie przepisać tabletki „dzień po”
• Jak antydepresanty działają na organizm i jakie powodują skutki uboczne?
• Antykoncepcja hormonalna: wady, zalety, skuteczność i skutki uboczne
• Jakie są rodzaje depresji?
• Metody antykoncepcji hormonalnej dostępne w Polsce
• Lista najczęstszych chorób i zaburzeń psychicznych
• Dostępne metody antykoncepcji i ich skuteczność
• Jak działa antykoncepcja awaryjna i jak dostać receptę na tabletkę „dzień po”?

Wybierz odpowiednią e-konsultacje

Encyklopedia leków